به طور كلي نقش اوليه اتاقهاي فكر، ايجاد پل بين جهان ايده و عمل مي‌باشد. واژه Think Tank يا اتاق فكر براي اولين بار به طور رسمي در ايالات متحده و در خلال جنگ جهاني دوم مطرح شد، اما اصطلاح Think Tank براي اشاره به فضاهاي خاص و امني كه طراحان و استراتژيست‌هاي نظامي براي تبادل نظر در آن اجتماع مي‌كردند، استفاده مي‌شد. با گذشت زمان كاربرد اين اصطلاح نيز گسترده‌تر شد و حوزه معنايي وسيع‌تري را دربرگرفت.
نسل اول اتاقهاي فكر ايالات متحده، موسسات مطالعاتي و تحقيقاتي بودند كه در دهه اول قرن 20 باهدف انجام پروژه‌هاي آكادميك، تربيت نخبگان سياسي، جهت دهي غيرمستقيم سياست‌هاي دولت بدون جهت‌گيري سياسي و يا گرايش به جناح سياسي خاص شكل گرفتند. موسسه تحقيقاتي دولتي (The Institute for Government Research 1916) ، موسسه بروكينگز 1972 (Brookings Institution) و موسسه دست راستي آمريكن اينترپرايز (The American Enterprise) ، مهمترين نمونه‌هاي نسل اول اتاقهاي فكر در ايالات متحده مي‌باشند.
نسل دوم اتاقهاي فكر در ايالات متحده تقريبا همزمان با پايان جنگ جهاني دوم پا به عرصه وجود نهادند. جهت‌گيري اين اتاقهاي فكر باتوجه به شرايط جديد بين‌المللي (ظهور ابر قدرت‌هاي جديد و انزواي اقتصادي، سياسي و نظامي اكثر كشورهاي اروپايي، آغاز دوران جنگ سرد و ديگر ملزومات يك جهان دوقطبي) بسيار متفاوت با نسل اول اتاقهاي فكر بود. شركت RAND طرف قرارداد نيروي هوايي ارتش ايالات متحده (1948)، موسسه‌هادسون (Hudson Institute) و موسسه اربن (Urban Institute) نمونه‌هايي از اتاقهاي فكر نسل دوم ايالات متحده مي‌باشند.
نسل سوم اتاقهاي فكر تقريبا تحولي عظيم در موسسات مطالعاتي تحقيقاتي به وجود آوردند. اين نسل از اتاقهاي فكر همزمان با اوج مصرف‌گرايي و سرمايه‌داري در آمريكا به وجود آمدند. تلاش عمده اين نسل از اتاقهاي فكر، يافتن بازار مناسب براي محصولات به اصطلاح روشنفكرانه و عالمانه خود بود. مركز مطالعات‌استراتژيك و بين‌المللي(The center for strategic and (international studies ، بنياد هريتج (Heritage Foundation 1963) و موسسه كاتو (CATO 1997) نمونه‌هايي از اتاقهاي فكر نسل سوم آمريكا مي‌باشند.
ضرورت‌هاي وجود اتاق فكر
يكي از آسيب‌هاي جدي در حوزه مديريتي، گرفتار شدن تصميم گيرندگان در گير و دار مسايل اجرايي روزمره است. تا وقتي مديران سرگرم طي روال‌هاي از پيش تعيين شده ، شركت در جلسات، پاسخگويي به مراسلات و مانند اينها هستند، فرصت چنداني براي تفكر و انديشه نخواهند يافت و در خوشبينانه‌ترين حالت، اگر هم فرصت اين كار را بيابند در تصميم‌گيري ، تكيه بر تفكر منفرد دستيابي به موفقيت را تضمين نمي‌كند، بنابراين لازمه عبور از اين چالش، ايجاد ساختاري است كه بتوان از طريق آن فكر را غني و بارور ساخت.
پس مي‌توان گفت كه اتاق فكر، مركزي مطالعاتي پژوهشي است كه در آن مطالعات و تحقيقات كاربردي انجام مي‌شود و براي حل مسايل، خلق ايدههاي جديد و تدوين ايدههاي كلي شكل گرفته و پيشنهادهاي خام به سياست‌ها و برنامه‌هاي دقيق و قابل اجرا تبديل مي‌شود.
نقش ارزشمند اتاقهاي فكر در تعاملات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و تاثير مثبت آن در توسعه و ارتقاي سازمان‌ها، به‌ويژه سازمان‌هاي ارايه دهنده خدمات به قشرهاي متفاوت جامعه، باعث شده است كه اين تشكيلات غير‌ساختارمند گذشته، امروزه جايگاهي در ساختار سازمان‌ها پيدا كند.
ویژگی های اتاقهاي فكر
اتاق های فکر دارای چهار ويژگي‌عمده می باشند که عبارتند از:
– جمع انديشي.
– توليد فرآورده‌هاي فكر و انتقال به مخاطب
– درگير نشدن در مسايل اجرايي و تشريفات رسمي سياستگزاري
– معطوف بودن كوشش‌ها به مسايل روز
روح حاكم بر فعاليت اتاقهاي فكر و آنچه كه در بطن تمام فعاليت‌هايي كه در اتاقهاي فكر صورت مي‌گيرد، بايد معطوف به تصميم‌سازي و استراتژي‌پردزاي بر روي مسايل روز جامعه باشد. مسايلي كه اگر به آنها پرداخته نشود، مشكلاتي براي حل و آينده مجموعه به جاي مي‌گذارد.
در اتاق فكر روش‌هاي گوناگوني براي توسعه خلاقيت وجود دارد كه معروف‌ترين آن طوفان مغزي (Brain storming) است كه يك تكنيك برگزاري كنفرانسي است. در اين روش باتوجه به موضوع و مشكل يا هدف موردنظر، گروهي از افراد متخصص به عنوان اعضا انتخاب شده و به دور از عوامل بازدارنده ارايه تفكر خلاق، مانند قضاوت عجولانه و … به تصميم‌گيري مي‌پردازند.
افرادی که در اتاق فکر شرکت می کنند عبارتند از:
· افرادی با روحیه پژوهشگری وتحقیق بالا
· گروهی از نخبگان و مشاوران متخصص بین رشته ای باسابقه، نابغه، پر توان، باهوش
· دارای روحیه خلاق ونوآور و علاقمند به کار گروهی
· بهره گیر از تفکر جمعی در تصمیم گیری امور عمومی
· دارای تعهدوبه ویژه به تصمیمات و افکار حاصله
· بازبینی مستمرومنظم جلسات ومباحث برای مصون ماندن از آسیب های احتمالی
· روحیه صبر وشکیبایی به دلیل طولانی بودن فرایند حصول نتیجه از اتاق فکرو دارای احساس مسئولیت نسبت به گروه خودو نتیجه آن تا لحظه حل مشکل مطرح شده